Dacia Maraini hi kittieba, poeta, esejista, drammaturgu u kittieba tal-iskript. Il-produzzjoni letterarja tiegħu hija vasta, rebaħ bosta premjijiet fosthom il-Premju Campiello u l-Premju Strega. Intervistajnaha.
L-aħħar ktieb tiegħu huwa “L-iskola se ssalvana”. Kemm u b’liema mod għamlet ħsara lit-tfal, il-fatt li l-iskola tilfet għal kollox ir-rwol tagħha bħala istituzzjoni?
Ma ngħidx li l-iskola tilfet ir-rwol tagħha bħala istituzzjoni. Huwa tilef il-prattika li tkun flimkien, li tissoċjalizza, li tkun qrib, għax ma tmurx l-iskola biss biex titgħallem xi kunċetti, iva tmur għax b’hekk titgħallem tgħix ma’ nies oħra tal-età tiegħek li bħal int, qiegħed hemm biex titgħallem. Tifel, tifla, jekk jibqgħu d-dar, joqogħdu ma’ ommhom, missierhom u ħuthom. Minflok fl-iskola jiġu f’kuntatt mar-realtà. Illum fl-iskola hemm ukoll nies li ġejjin minn pajjiżi oħra, li għandhom oriġini kulturali jew reliġjuża oħra u għalhekk dan kollu huwa utli ħafna. L-iskola huwa att soċjali, post fejn wieħed ikun flimkien mal-oħrajn, u dan kien nieqes. Kien hemm ħafna solitudni.
Int għedt, f’laqgħa riċenti mal-kritiku letterarju Marino Sinibaldi, li l-karattri tal-kotba tiegħu qed iħabbtu biebek. Kif u għaliex, l-antenat tagħha Marianna Ucrìa, protagonista tar-rumanz storiku “Il-ħajja twila ta’ Marianna Ucria”, li rebaħ il-premju Campiello fl-1990, ħabat fuq il-bieb ta’ Dacia Maraini?
Nagħti dan l-eżempju li ovvjament huwa metafora imma, fil-fatt, narah hekk. Ngħid dan għax ħafna jaħsbu li kittieb, kittieb, qisu pupazzi li jieħu l-pupazzi, jagħmilhom iduru, iġġiegħelhom jiċċaqilqu, imbagħad jabbandunahom u kollox jispiċċa hemmhekk. Imma le, għax il-karattri jiġu għandek imma mbagħad imorru fi triqithom. Huma awtonomi, għandhom l-awtonomija tagħhom stess, il-karattru tagħhom stess. Għalhekk jiġri li l-karattri jħabbtu l-bieb tiegħi, niftaħ u noffrilhom kafè u gallettini; dawn il-karattri jgħiduli storja u mbagħad xi drabi tispiċċa. Minflok, meta karattru wara li xrob il-kafè u nieħu cookies jitlobni għal pranzu u mbagħad jitlobni sodda fejn norqod, allura nifhem li dan il-karattru ikkampja f’rasi, fl-immaġinazzjoni tiegħi u mhux se jkun faċli li nikseb jeħles minnha. Hekk ġara ma’ Marianna Ucria li daħlet f’ħajti. Verament kont naqra nitkellem dwarha għax ma kont naf xejn dwar is-seklu tmintax Sqalli imma marret warajja, ħabtet it-twieqi, ġibditni mill-kmiem, sal-punt li bdiet tfittxija twila biex nikteb il-ktieb. Għamilt sforz kbir, domt 5 snin biex nidħol f'dik id-dinja, madankollu, kienet esperjenza sabiħa.
F’ħafna mir-rumanzi tiegħu, il-krudjana u l-vjolenza tal-istejjer rakkontati, pereżempju l-ġabra ta’ stejjer qosra “Dark” li rebħu l-premju tas-saħħara fl-1999, jimplikaw denunzja ċara u xewqa li tinbidel id-dinja. Imma din id-dinja tista’ verament tinbidel?
Ovvjament tista’ tinbidel, tinbidel kontinwament, imma kultant tinbidel għall-agħar u kultant tinbidel għall-aħjar, jiddependi minn mumenti storiċi. Il-kitba ċertament ma tistax tbiddel id-dinja imma tista’ toħloq kuxjenza u, fil-fehma tiegħi, dan huwa importanti ħafna għax l-għarfien jiġi l-ewwel, ix-xewqa li tinbidel imbagħad, din ix-xewqa li tinbidel tingħad u b’xi mod tiġi infettata u, meta l-maġġoranza ta’ in-nies iridu jinbidlu allura fl-aħħar jinbidlu. Iżda jeħtieġ iż-żmien u l-kittieba, fil-fehma tiegħi, fil-ħila tagħhom li jgħidu l-inkonxju, li jgħidu dak li qed jiġri fid-dlam tal-fond tal-bniedem, jistgħu jgħinu biex joħolqu kuxjenza.
italiani.it flimkien ma' Italofonia wettqu proġett. Sar abbozz ta’ liġi kontra l-abbuż tal-Angliċiżmi. X’jistaʼ jsir biex il-lingwa tagħna ma tmutx?
Ma naħsibx li jista’ jmut imma jmur iva. Jien ovvjament nitgħallem l-Ingliż tajjeb, iktar ma titgħallem lingwi aħjar. L-Ingliż huwa l-lingwa internazzjonali tal-kummerċ internazzjonali u tajjeb li tkun tafha. Imma ma tistax daħħal kelma Ingliża kull tliet kelmiet Taljan, dan verament jidhirli forma ta’ serviliżmu lingwistiku li, fil-fehma tiegħi, huwa ħażin ħafna. Sfortunatament, ħafna drabi aħna ndaħħlu kliem bl-Ingliż, jien ma naturalment, għax il-magni jitkellmu bl-Ingliż u għalhekk min irid ikun minn ta’ quddiem u min irid jibqa’ mal-modernità tal-magni, kontinwament idaħħal kliem bl-Ingliż. Imma ħażin għax ilsienna hija sabiħa u kapaċi tgħid kollox. Il-Franċiżi jagħtuna eżempju tassew, jesaġeraw għax ma jużawx kelma li mhix Franċiża. Minflok nużaw ħafna kliem bl-Ingliż. Niftakar xi ħaġa komika. Ftit tal-ħin ilu meta kien qed jitkellem ma’ subien fi skola, wieħed minnhom uża l-kelma “ġurdien”. Għidtlu li “ġurdien” kien ifisser “ġurdien” u t-tifel kien mistagħġeb għax, ma kienx jaf l-Ingliż, ma kienx jaf li kien qed iżomm “ġurdien”. Jiġifieri kif kultant ikollna relazzjoni kemmxejn passiva ma’ kliem barrani, lanqas biss nafu x’qed nużaw. Għal dan ngħid li trid tagħmel ftit sforz u ssib il-kliem ekwivalenti għax jeżistu u, jekk ma jkunx hemm, nivvintawhom.
Il-mara u l-kundizzjoni tal-mara ħafna drabi huma l-fokus tax-xogħlijiet tiegħu. Il-vjolenza, l-abbuż, iżda wkoll ir-rivoluzzjonijiet immexxija min-nisa. Xi drabi jidher li l-affarijiet ma nbidlux daqshekk. Mis-snin 70 sal-lum għamilna xi progress iżda għad fadal ħafna xi jsir. X'inhi l-opinjoni tiegħek dwar dan?
Dejjem hemm xi ħaġa x’tagħmel, għax ir-realtà mhix wieqfa, ir-realtà miexja kontinwament. Issa, pereżempju, qed niffaċċjaw realtà li ma konniex ipprevedejna. Tant hu hekk li konna naqtgħu l-fondi lill-isptarijiet, is-servizzi tas-saħħa, it-tobba u l-infermiera. Il-pandemija kienet, pereżempju, bidla kbira li biddlet ħajjitna. Il-ħajja tinbidel, u allura hemm bżonn, b’xi mod, li dawn il-bidliet jittieħdu b’mod razzjonali mingħajr ma jiġu mgħaddsa mill-biża’ u mingħajr l-irrazzjonalitajiet terribbli li joħorġu meta jkun hemm il-biża’, il-mibegħda tal-oħrajn, is-suspett; bla ma nieħdu dik l-attitudni gwerra li naraw hemm f’dan il-mument madwar id-dinja, bħallikieku l-oħrajn kienu kollha għedewwa. Sfortunatament, dan ħareġ, il-pandemija żiedet ħafna din l-attitudni. Imbagħad irridu niffaċċjaw ir-realtà bil-kuraġġ u nippruvaw negħlbuha u noħorġu minnha. Nistgħu noħorġu minnha tajjeb ħafna, naħseb li nistgħu noħorġu minnha, imma rridu nippruvaw inkunu raġonevoli, inkunu realistiċi, naffaċċjaw ir-realtà b’kuraġġ, b’lealtà u mingħajr dan it-tip ta’ tkabbir fir-riżentiment li sfortunatament ninnutaw fin-netwerks soċjali fejn in-nies ħallew il-fwar. . Hemm mibegħda f’dan il-mument, aggressjoni lingwistika li fil-fehma tiegħi hija perikoluża ħafna għax meta tikber imbagħad, f’ċertu punt, tasal għall-armi. Dak li qed jiġri fil-Palestina u fil-Medda ta’ Gaża huwa sinjal terribbli. Naf ħafna nies li qegħdin fuq iż-żewġ naħat, kemm Palestinjani kif ukoll Iżraeljani, li huma estremament kontra din il-gwerra. Irridu naraw dan mhux bħala ġlieda bejn żewġ popli imma bejn żewġ gvernijiet, li sfortunatament għandhom interess li jużaw l-armi, li jżommu din is-sitwazzjoni tal-gwerra mqajma. Ħafna mill-poplu Taljan u anke mill-poplu Palestinjan ma jridux din il-gwerra. Ir-raġuni hija l-unika ħaġa li tgħin lin-nies jegħlbu d-diffikultajiet. Ir-raġuni tfisser ejja nxammru l-kmiem u niffaċċjaw il-problema, nistaqsu lilna nfusna x’inhi l-problema? Kif noħorġu minnha?
It-tfulija u l-kura tat-tfal huma importanti ħafna. F'dan il-perjodu stramb ta' pandemija, forsi l-aktar milquta, mil-lat psikoloġiku, kienu ż-żgħar u żgħar ħafna. Taħseb li se nħallsu l-konsegwenzi?
Jien għandi fidi fiċ-ċkejknin, fis-subien, fiż-żgħażagħ. Ilkoll ħallasna imma dawk li ħallsu l-aktar huma dawk li mietu u ħafna mietu. U allura kien hemm tant tobba u tant infermiera li mietu u għalhekk irridu nifhmu li dak li ġara kien saħta, xi ħaġa tal-biża’. Ovvjament it-tfal u ż-żgħażagħ batew għax ma setgħux imorru lura l-iskola, għax ħafna ma kellhomx l-għodda għat-tagħlim mill-bogħod, imma nemmen li mbagħad għandhom is-saħħa jirreaġixxu. Meta kont żgħir kont f’kamp ta’ konċentrament u ħsibt li se mmut hemmhekk. Batejt ħafna aktar minn dak li qed jiġri issa. Ħriġt minnha proprju għax ommi li kienet mara ta’ kuraġġ kbir għallmitni li rridu niffaċċjaw ir-realtà jum b’jum b’kuraġġ u nippruvaw nagħmlu l-aħjar possibbli. Allura tista 'tgħix, jekk tħobb il-ħajja u ma tweġġax lil ħaddieħor, b'xi mod tista' tgħix.
italiani.it jimpurtah mis-sens ta’ appartenenza għall-post tal-għeruq. Twieldet Fiesole minn missier nofsu Florentin u nofs Ingliż u omm Sqallija. Imma fejn huma l-għeruq tagħha?
L-għeruq tiegħi huma mħallta. It-tfal m’għandhomx din il-problema, din il-problema tal-identità hija problema li l-adulti jiffaċċjaw. L-identità mhix monolith, mhix li wieħed għandu identità waħda biss, għandu ħafna; Jien Taljan, Ewropew, ftit Ġappuniż għax għext tmien snin fil-Ġappun u assorbejt ħafna, fi tfuliti, tal-kultura Ġappuniża, l-ikel Ġappuniż, it-teatru Ġappuniż, il-ħrejjef kollha li smajt ta' tifel kienu Ġappuniż. Imbagħad jien ukoll ftit Florentin u ftit Sqalli allura ma rridux naħsbu li l-identità hija ħabs anzi, hija opportunità addizzjonali, qed ikollha għeruq varji.
Hemm post favorit tiegħek u wieħed li tixtieq tħassar b'daqqa ta' sponża?
Ma rrid inħassar ebda wieħed minnhom. Taf x'nixtieq nikkanċella? Trash li verament huwa kbir. Meta nara postijiet sbieħ, mergħat, il-Lungotevere miksi bl-iskart, inħossni tassew imdejjaq għax nifhem li din hija problema kbira tal-futur għax nużaw wisq plastik. Dan il-plastik kollu jispiċċa fl-oċean fejn anke hemm gżejjer tal-plastik, u dan mhux tajjeb għall-baħar, mhux tajjeb għall-ħut. Hija waħda mill-problemi kbar li għandna niffaċċjaw, aħna kważi seba’ biljun ruħ u qed neqirdu l-foresti, qed neqirdu l-glaċieri, qed neqirdu l-arblu tat-tramuntana, il-boskijiet. Irridu noqogħdu attenti għax inkella nirriskjaw tassew li l-bniedem jisparixxi. Ħafna speċi sparixxew u qed jisparixxu l-ħin kollu. Il-bniedem jista’ jisparixxi, huwa bniedem tan-natura li kellu s-saħħa straordinarja li joħloq ħafna affarijiet sbieħ pereżempju d-demokrazija u allura dak kollu li għandna, djar, kotba, poeżija, mużika, imma jekk le aħna attenti għall-klima u l-ambjent li qed neqirdu, aħna wkoll nistgħu nisparixxu għal dan irridu niddefendu l-eko-sistema.
Hija dejjem kellha passjoni kbira għall-ivvjaġġar. Kif tiġi milqugħa, fil-postijiet li żżur, mit-Taljani li jiltaqgħuk u jagħrfuk?
Irrid ngħid li dejjem niġi milqugħ tajjeb ħafna imma aktarx għax l-attitudni tiegħi hija waħda ta’ ħbiberija u simpatija. Jien nafda lin-nies, ma mmurx b’suspett. Nindirizza lili nnifsi b’simpatija u rispett għax nirrispetta lil kulħadd, ovvjament jekk persuna ddur lejja jew isawwatni allura nibdel l-attitudni tiegħi. Fil-prinċipju ma neskludi lil ħadd, qatt ma nqis lil ħadd bħala għadu għax għalija l-bnedmin huma kollha sagri u għalhekk jekk wieħed iqum b’din l-attitudni, ġeneralment, in-nies jirrispondu tajjeb għax iħossuhom rispettati. Għandi relazzjoni tajba mal-iskejjel għax inpoġġi lili nnifsi wiċċ imb wiċċ mal-istudenti, ma nqisx lili nnifsi superjuri; Naħseb li aħna lkoll l-istess forsi ftit aktar esperjenza minn tifel imma aħna l-istess.
Grazzi tal-intervista
