Kemm huma r-Rebbieħa tal-Nobel Taljani? Sal-lum hemm għoxrin u preċiżament: sitta għal-letteratura u l-mediċina, ħamsa għall-fiżika, waħda għall-paċi, waħda għall-ekonomija u waħda għall-kimika. Ir-rebbieħa ta’ dan il-premju tant mixtieq, mogħti mill-1901, huma nies li taw il-kontribut prezzjuż tagħhom fid-diversi oqsma tal-għarfien jew li rawmu relazzjonijiet paċifiċi bejn il-popli tad-Dinja. Din is-sena, l-ebda Taljan ma rebaħ il-Premju Nobel 2020, li għal-letteratura ntrebaħ mill-poeta u kittieba Amerikana Louise Glück, eks Premju Pulitzer għall-poeżija fl-1993. Min-naħa l-oħra dak għall-paċi mar għall-Programm Dinji tal-Ikel. (Aġenzija tan-Nazzjonijiet Uniti) biex tiġġieled il-ġuħ fid-dinja.
Rebbieħa Nobel: ir-rebbieħa
Il-Premjijiet Nobel Taljani, li jibdew bl-ewwel wieħed li rċevih fl-1906, huma: Camillus Golgi (1906, għall-mediċina), Giosuè Carducci (l-istess sena, għal-letteratura), Ernesto Teodoro Moneta (1907, għall-paċi), Guglielmo Marconi (1909, għall-fiżika), Grazzja Deledda (1926, għal-letteratura), Luigi pirandello (1934, għal-letteratura), Enrico Fermi (1938, għall-fiżika), Daniel bovet (1957, għall-mediċina), Salvatore Quasimodo (1959, għal-letteratura), Emilio Segre (1959, għall-fiżika), Julius Natta (1963, għall-kimika), Salvatore Edoardo Luria (1969, għall-mediċina), Eugene Montale (1975, għal-letteratura), Renato Dulbecco (1975, għall-mediċina), Charles Rubbia (1984, għall-fiżika), Franco Modigliani (1985, għall-ekonomija), Rita Levi Montalcini (1986, għall-mediċina), Dario Fo (1997, għal-letteratura), Richard Giacconi (2002, għall-fiżika), Mario Capecchi (2007, għall-mediċina).
L-oriġini tal-Premju
Il-Premju Nobel huwa unur ta’ klassi dinjija li jsir kull sena fi Stokkolma, b’ċerimonja solenni. Huwa attribwit lil personalitajiet ħajjin li ddistingwew lilhom infushom fid-diversi oqsma tal-għarfien uman, li jġibu "l-akbar benefiċċji għall-umanità" għar-riċerka, l-iskoperti u l-invenzjonijiet, għall-ħidma letterarja, għall-impenn favur il-paċi dinjija. Il-premju importanti huwa msemmi wara alfred nobel (1833 - 1896), kimiku Svediż, inġinier u inventur.
Hu, fl-1894, sar president tal-kumpanija Bofors u żviluppa diversi esperimenti fuq l-isplussivi. L-invenzjonijiet numerużi tiegħu, inkluża d-dinamita, qalgħulu qligħ kbir. Ġurnata waħda, ħuh Ludvig miet imqattaʼ bi splużjoni waqt esperiment. Bi żball, xi ġurnalisti, li jemmnu li kien hu li se jmut, iħabbru l-mewt tiegħu, u jsejħulu “il-mulej tal-mewt”. Alfred kien ixxukkjat b’dak il-kliem u ddeċieda li jalloka 94 fil-mija tal-fortuna tiegħu għat-twaqqif ta’ premju li jingħata lil dawk li, fl-oqsma tal-mediċina, il-fiżika, il-kimika, iżda wkoll il-letteratura u l-paċi, kienu għamlu “l-akbar servizzi. lill-umanità”.
It-Taljani li rebħuh
Fl-Italja, l-uniċi żewġ nisa li rebħu l-Nobel kienu Grazzja Deledda e Rita Levi Montalcini. Il-kittieba Grazia Deledda tibqa’ l-unika Taljana li rebħet il-Premju Nobel għal-letteratura. Imwielda Nuoro fl-1971, marret l-iskola sal-raba’ grad, u mbagħad kompliet l-istudji tagħha ma’ tutur. Fil-fatt, f’dawk il-jiem, il-bniet ma kinux jattendu l-iskola sekondarja.
Ta’ 15-il sena ppubblika l-ewwel storja qasira tiegħu f’gazzetta Nuoro. Segwew kollaborazzjonijiet ma’ gazzetti u rivisti oħra li bil-mod il-mod wassluha biex tkun magħrufa u apprezzata. Fl-1899 mar jgħix Ruma fejn l-istejjer tiegħu bdew jiġu kkummentati b’mod pożittiv mill-kritiċi ta’ dak iż-żmien. Il-Premju Nobel ingħata lilha fl-10 ta’ Diċembru 1926 “għas-setgħa tagħha bħala kittieba, sostnuta minn ideal għoli, li jpinġi l-ħajja f’forom tal-plastik kif inhi fil-gżira nattiva tagħha u li tittratta problemi ta’ interess ġenerali b’fond. u sħana umana”.
Fix-1986, Rita Levi Montalcini (Turin, 1909 - Ruma, 2012) rebaħ il-Premju Nobel għall-fiżjoloġija u l-mediċina. Hi skopra u identifika l-fattur tat-tkabbir tal-fibra tan-nervituri (Nfg) utli għall-fehim u t-trattament ta’ mard newroloġiku deġenerattiv bħall-Alzheimer. Gradwata fl-1936 fil-Mediċina fl-Università ta’ Turin, ħadmet, fl-istess ħin bħala internista, fl-istitut ta’ Giuseppe Levi. Hawnhekk iltaqa’ ma’ żewġ Rebbieħa Nobel oħra: Salvatore Luria u Renato Dulbecco. Meta r-reġim Faxxista neħħaha mill-università, ħolqot laboratorju fid-dar fejn kompliet tistudja. Fl-1947 mar jgħix l-Istati Uniti. F’Ruma ħoloq ċentru ta’ riċerka dwar l-NGF u, fl-1969, waqqaf u dderieġa l-Istitut tal-Bijoloġija taċ-Ċelluli fis-Cnr. F’Ruma wkoll waqqaf ukoll l-Ebri (European Brain Research Institute).
L-aktar magħruf
Fost it-Taljani li rebħu l-Premju Nobel, l-aktar magħrufa, jew aktarx dawk l-aktar mfakkra, żgur li hemm il-poeti Giosuè Carducci, Eugenio Montale u Salvatore Quasimodo, flimkien mal-kittieb Luigi Pirandello, famuż għan-rumanzi tiegħu “Il-mibki Mattia Pascal. " u "Wieħed, xejn u mitt elf". Huma famużi wkoll l-inventur tar-radju Guglielmo Marconi u l-fiżiku Enrico Fermi li skopra r-radjuattività artifiċjali. Fost dawk l-eqreb sal-lum, niftakru minflok fid-drammaturgu, attur, direttur u kittieb Dario Fo, li miet fl-2016. Fi kwalunkwe każ, magħrufa u inqas magħrufa, ir-rebbieħa Taljani tal-Premju Nobel jixirqilhom li jiġu mfakkra kollha bl-istess mod għax għamlu lill-Italja kbira f’għajnejn id-dinja.
(Ritratti ta' Facebook, Paġni Uffiċjali)
